Molen de Gooyer valt net buiten de grenzen van de Dapperbuurt en zelfs net buiten de officiële grenzen van stadsdeel Oost. De molen dateert uit de 17e eeuw toen het deel uitmaakte van een grote groep korenmolens (25 in totaal) op de bolwerken van de Buitensingelgracht.  Tijdens de Tachtigjarige Oorlog in 1572 werd het tezamen met alle andere gebouwen rondom de muren van Amsterdam door admiraal Lumey vernield. De molen werd herbouwd door de zoon van de toenmalige eigenaar en stond aan de Heiligeweg.

Naamgeving de Gooyer

De molen werd in twee delen (in 1603 en 1609) verkocht aan de gebroeders Claes en Jan Willemsz. uit het Gooiland. In 1620 wordt de molen vermeld als de Goyermolen. De naam de Gooyer zou afgeleid zijn van het Gooiland. Volgens een andere theorie dankt de Gooyer zijn naam aan het feit dat het uitkijkt tot over het Gooi.

De Gooyer op z’n plek

Hoewel de korenmolens oorspronkelijk op de bolwerken aan de rand van de stad stonden, heeft molen de Gooyer op meerdere plekken gestaan. Door stadsuitbreidingen verhuisde de molen telkens (meeste wind aan de rand van de stad). In 1640 verhuisde de molen naar het oostelijke deel van de Amstel en in 1663 verhuisde het naar het bolwerk Oosterbeer. In of rond 1725 kreeg de molen een achtkante bovenkruier met stelling zoals we het nu kennen. Door de bouw van Oranje-Nassau Kazerne in 1811 ving de molen te weinig wind en moest daarom voor de laatste keer verhuizen. De Gooyer werd in 1814 geplaatst op een stenenvoet van een van de twee stadsvuilwatermolens die in 1812 waren afgebroken. De Gooyer was rond 1900 de enige overgebleven korenmolen, alle andere molens waren inmiddels gesloopt.

Datum: 1983 Foto: Stadsarchief Amsterdam (Han van Gool)

Molen de Gooyer  in verval

In 1904 kreeg de molen een gasmotor. In 1920 werd de windmolen niet meer gebruikt en vonden er tot eind jaren 20 enkel nog maalwerkzaamheden plaatst op de begane grond, aangedreven door een zuiggasmotor.

Hoewel de Gooyer de sloop had overleefd, raakte het wel in verval. In 1927 was de stelling al niet meer aanwezig en in 1928 kocht de gemeente Amsterdam de molen voor 3200 gulden. De molen werd wederom gerestaureerd in 1934 en kreeg o.a. verdekkerde wieken (efficiënter). Het was hiermee de eerste verdekkerde korenmolen van Nederland. De as werd ook vervangen door een exemplaar van een molen bij Weesperkarspel.

De Gooyer op hol

Helaas bleken de wieken en ‘nieuwe’ as op 13 november 1972 niet bestand tegen een zware storm. De wieken begonnen te draaien en daarbij brak de bovenas waarbij de wiekenkruis in de Nieuwe Vaart vielen.

Een nieuwe bovenas voor zo’n molen was niet eenvoudig ergens te bestellen en er moest dus speciaal een nieuwe as worden gegoten. Dit gebeurde bij het nabijgelegen Stork. In 1976 werden de herstelwerkzaamheden afgerond en had de molen de Oudhollandse type wieken weer terug. Het is sinds die tijd regelmatig in werking gesteld. Veertig jaar later in 2016 werd er weer het een en ander vernieuwd: Windpeluw met voorkeuvelens, delen van de stelling en de roeden.

Hoogste houten molen van Nederland

De Gooyer bestaat uit twee op elkaar geplaatste grenen achtkanten gedekt met riet, elk bestaande uit drie bintlagen, op een vierkante bakstenen onderbouw van 7 meter hoog. De stenenvoet is verhoogd (2 keer zo hoog) toen de Gooyer naar de Funenkade verhuisde De vlucht van de molen bedraagt 26,6 meter. De Gooyer staat te boek als de hoogste houten molen van Nederland.

De molen is niet meer in gebruik maar wordt wel bewoond en draait zo nu en dan nog. Het gemeentelijke badhuis dat in 1911 werd gebouwd en nu brouwerij ’t IJ huisvest heeft niets met de molen te maken. Hoewel de molen te zien is in het logo, heeft het verder geen connecties met de brouwerij. De molen heeft sinds 1970 de status van Rijksmonument maar is helaas niet te bezichtigen.

Tekst: Martijn Verkuil (bronnen: Zie Info Links onderaan de pagina)