Muiderpoort
Bouwjaar: ca 1770-1771
Architect:
Cornelis Rauws (1732-1772)
Functie: Stadspoort
Locatie: Sarphatistraat nummer 500
Monumentnummer: 5139
Geschiedenis Muiderpoort
Net buiten de Dapperbuurt, staat de Muiderpoort tussen de Muidergracht en de Singel. Tijdens de Vierde Uitleg (1657-1663) hoorde bij de grachtengordel ook een stadsmuur van enkele meters hoog. Acht stadspoorten boden daarbij toegang tot de stad. De huidige Muiderpoort verving de oorspronkelijke poort uit 1663 die als onderdeel van deze Vierde Uitleg werd gebouwd. De Muiderpoort werd gebouwd volgens hetzelfde ontwerp als de Weesperpoort en de Utrechtse Poort. In de nacht van 29 op 30 januari 1769 gleed het gebouw van zijn fundering (16 voet omlaag). Het zorgde voor veel ophef en het gebeuren werd in vele tekeningen en prenten vereeuwigd. Enkele dagen later werd begonnen met de bouw van de nieuwe Muiderpoort die in 1771 volledig af was.
Februari 1969 HP Schouten (Beeldbank Stadsarchief Amsterdam)
Bouwstijl Muiderpoort
De nieuwe/huidige Muiderpoort werd gebouwd volgens de Dorische orde met beeldhouwwerk van Anthonie Ziesenis. De Dorische orde werd gebruikt om mannelijkheid uit te stralen en werd vaak gebruikt voor militaire gebouwen (en weeshuizen). De muren zijn één tot anderhalve meter dik. De poortopening suggereert een triomfboog. De opvallende gevel is ontworpen in Lodewijk XVI-stijl. Bovenop de poort is de balustrade met achtkantige koepel toren. De open uurwerken in de lantaarn en de koepelvormige bekroning verbergen de klokkenstoel. De klok is in 1664 gegoten door Fr. en P. Hemony te Amsterdam.
Wapen van Amsterdam
De zijde richting stadsdeel centrum toont het oude stadswapen met een middeleeuws schip (koggeschip/hulk) en de zijde richting stadsdeel stadsdeel oost (Singelzijde) toont het nieuwe Amsterdams stadswapen met de drie Andreaskruisen in het fronton.
Wapen van Amsterdam boven doorgang Singelzijde
Functie Muiderpoort
De beide vleugels aan de poort zijn oorspronkelijk ingericht voor de wacht en voor het heffen van tol. Handelaren die in de stad handelden moesten tol en accijnzen op verschillende goederen afdragen. Ook vreemdelingenregistratie (om rondtrekkende bedelaars te weren) en vond in de poort plaats. Vreemdelingen zonder duidelijk doel, mochten maximaal twee nachten in de stad verblijven. De poort werd tevens gebruikt door de stadswacht die er introk bij calamiteiten. In het wachthuis hangt een bekken om alarm te slaan bij naderend onheil. De poort beschikte over een wachthuis van de nacht- of ratelwacht en arrestantenlokaal.
Aan de voorkant van de Muiderpoort was een lange poortbrug met een wachthuis. In de zomer om half elf en ‘s winters om half acht wordt de poortbrug opgehaald en de poort gesloten zodat niemand de stad meer in kon komen.
De wachters brachten de sleutels dan naar het Stadhuis waar ze werden opgeborgen. Kwam je als handelaar te laat, dan moest je buiten de Muiderpoort in een herberg overnachten. Buiten de Muiderpoort was er weinig bebouwing. Het gebied vormde door de pleziertuinen en het Muiderbos een populair recreatiegebied voor inwoners van Amsterdam. Zo waren de Roomtuintjes bijvoorbeeld een populaire plek om te vertoeven (meer daarover leest u hier).
Buitengebied Muiderpoort ca 1825
Beeldbank Stadsarchief Amsterdam
Bezoek Keizer Napoleon
Keizer Napoleon kwam bij zijn bezoek aan Amsterdam op 9 oktober 1811 de stad binnen door de Muiderpoort op zijn witte paard. De koets met keizerin Marie Louise werd voortgetrokken door 8 witte paarden. Op de Oetewalerweg, nu de Linnaeusstraat, stond een ereboog opgesteld alsook bij de Muiderpoort zelf. Aangekomen in Amsterdam ontving hij de sleutels van de stad van Maire van Brienen van de Groote Lindt. Amsterdam vormde met Parijs en Rome de drie hoofdsteden van het Keizerlijke rijk (Nederland werd in 1810 onderdeel van het Franse rijk).
19e eeuw
In de 19e eeuw verloor de Muiderpoort de militaire functie. Midden 19e eeuw worden de stadspoorten afgebroken doordat ze in slechte staat verkeren en ruimte moeten maken voor stadsuitbreiding. De Dapperbuurt die werd aangelegd heette aanvankelijk ook het Muiderpoortkwartier. Omdat de Muiderpoort nog in goede staat was, overleefde het de sloopwoede maar werd er vanaf 1865 geen stedelijke accijnzen meer geïnd.
Datum: 1885
Beeldbank Stadsarchief Amsterdam
Al het verkeer ging nog wel onder de Muiderpoort door (over een stenen brug met twee houten wipbruggen) maar in 1903 werd de brug over de Singelgracht vervangen door een brede brug. Deze brede brug (brug 265) is nog steeds in gebruik maar de weg loopt nu langs de Muiderpoort en niet eronderdoor. De poort is nu nog enkel toegankelijk voor voetgangers (maar omdat het in Amsterdam is, rijden er natuurlijk ook fietsers door).
20ste eeuw – heden
In de 20ste eeuw heeft de Muiderpoort ook nog dienst gedaan als politiepost van 1914 tot 1942. In 1963 neemt het belastingkantoor zijn intrek in de Muiderpoort. Op 23 september 1970 kreeg het een monumentenstatus. Sinds 2002 is de Nederlandse Orde van Belastingadviseurs er gevestigd zodat het toch nog een link heeft met de oude functie voor het heffen van accijnzen. In juli 2019 werd de Muiderpoort door de gemeente Amsterdam verkocht aan Stadsherstel Amsterdam.
Tekst: Martijn Verkuil
Foto's Muiderpoort
Muiderpoort na 2000
Muiderpoort voor 2000
Muiderpoort interieur
Prenten voormalige en huidige Muiderpoort
Foto's mogen niet zonder schriftelijke toestemming worden gebruikt (dus ook niet delen via social media). Foto's van het Stadsarchief Amsterdam kunnen worden gedownload via hun eigen beeldbank.
Video's Muiderpoort
Muiderpoort bezoeken
Dichtstbijzijnde bus & tramhalte:
Tramhalte Alexanderplein is gelegen naast de Muiderpoort.
Per trein:
Vanaf treinstation Amsterdam Muiderpoort is het ongeveer 17 minuten lopen.
Openingstijden Muiderpoort
U kunt door de poort lopen maar de Muiderpoort is niet van binnen te bezoeken (thans verhuurd aan Nederlandse Orde van Belastingadviseurs). De Muiderpoort is vaak wel toegankelijk tijdens de Open Monumentendagen op de tweede dinsdag in September waarbij u ook toegang hebt tot de balustrade. Een bezoekje is zeker de moeite waard. Bekijk de Openmonumentendag website of de Muiderpoort dit jaar toegankelijk is.
U hebt uitzicht op Muiderpoort vanaf bar De Groene Olifant en restaurant Elkaar
Muiderpoort weetjes
- Samen met de Sint Antoniespoort is de Muiderpoort de enige overgebleven stadspoort. De Sint Antoniespoort uit de 15e eeuw verloor in de 16e eeuw de functie van stadspoort en werd verbouwd tot een Waag. Die naam draagt het nog steeds ook al dient het nu andere doeleinden.
- Station Amsterdam Muiderpoort dankt zijn naam aan deze poort al ligt het een kilometer verder
- Architect Rauws komt kort na zijn aanstelling als stadsbouwmeester om in de grote brand van de Amsterdamse Schouwburg in 1772 terwijl hij anderen probeerde te redden. De Muiderpoort is het enige bekende en zelfstandige werk van hem.
- Op 24 november 1813 kwamen de Kozakken de poort door om de Fransen te verdrijven.
- Van 1851-1885 stond er een meekrap- of garancinefabriek naast de Muiderpoort.
- Muiderpoort had ook een buitenpoort aan het begin van de brug die in 1898 voor het verkeer werd afgebroken. Het zogenoemde “hekkepoortje” werd op 27 augustus 1938 herbouwd bij de ingang van het huidige Flevopark (toenmalige Zuiderzeepark).
- In de Tweede Wereldoorlog werden Joden bij de Stadsschouwburg verzameld om lopend richting het station Muiderpoort te gaan voor transport naar Westerbork. Daarbij liep de stoet ook onder de poort door.
- Van 1945 tot 1963 heeft beeldhouwer Jaap Kaas, bekend van dierenbeelden in Artis, er zijn atelier. Daarna heeft de afdeling Onderhoud gebouwen van de Dienst Publieke Werken de binnenkant grondig onder handen genomen voordat het verhuurd werd aan het Internationale Belasting Documentatie Burea.
- In 1948 werd de Muiderpoort verlicht t.g.v. de inhuldiging van koningin Juliana
- Het Amsterdam Museum beschikt over een houten maquette van de Muiderpoort
Muiderpoort in de media
Info links
Stadsarchief Gemeente Amsterdam
Het XYZ van Amsterdam (boek, Jaap Kruizinga)
